Vai trò của yếu tố di truyền và gen liên quan trong động kinh kháng thuốc ở trẻ em

Động kinh kháng thuốc ở trẻ em – Nguyên nhân và hướng điều trị

Động kinh là một trong những rối loạn thần kinh phổ biến nhất ở trẻ em, ảnh hưởng đến khoảng 0,5 – 1% dân số toàn cầu. Trong đó, động kinh kháng thuốc chiếm khoảng 20–30%, gây ảnh hưởng nặng nề đến phát triển trí tuệ, khả năng học tập và chất lượng cuộc sống của trẻ.

Động kinh kháng thuốc ở trẻ em là một trong những thách thức lớn trong lĩnh vực thần kinh – nhi khoa. Tình trạng này xảy ra khi trẻ không đáp ứng với ít nhất hai loại thuốc chống động kinh (AEDs) phù hợp về liều và phác đồ. 

Nguyên nhân chính của động kinh kháng thuốc ở trẻ em được ghi nhận đến từ yếu tố di truyền và đột biến gen. Các gen quan trọng như SCN1A, GABRA1, SCN2A, PCDH19… có vai trò điều hòa kênh ion và thụ thể thần kinh. Khi bị biến đổi, các gen này làm thay đổi khả năng dẫn truyền xung động, khiến trẻ khó đáp ứng với thuốc thông thường. Ví dụ, đột biến SCN1A là nguyên nhân chủ yếu gây hội chứng Dravet – một dạng động kinh nặng, kháng thuốc ngay từ giai đoạn sơ sinh.

Việc xét nghiệm gen ngày càng được ứng dụng trong chẩn đoán động kinh kháng thuốc ở trẻ em, giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị cá thể hóa. Ngoài thuốc, các hướng điều trị bổ sung như chế độ ăn Ketogenic, kích thích dây thần kinh X, phẫu thuật động kinh cũng mang lại hiệu quả. Tương lai, liệu pháp gen hứa hẹn mở ra cơ hội mới cho động kinh kháng thuốc ở trẻ em.

Một trong những nguyên nhân của động kinh kháng thuốc là do đột biến gen

Yếu tố di truyền trong bệnh động kinh

Di truyền đóng vai trò từ 30 – 40% trong nguy cơ mắc động kinh. Các nghiên cứu đã xác định hàng chục gen liên quan đến kênh ion, thụ thể GABA, và cơ chế dẫn truyền thần kinh. Các dạng đột biến gen có thể bao gồm:

- Đột biến mất chức năng làm giảm hoạt động kênh ion.

- Đột biến tăng chức năng gây tăng kích thích bất thường.

- Đột biến de novo, xuất hiện lần đầu, không di truyền từ cha mẹ.

Điều này lý giải tại sao nhiều trẻ bị động kinh kháng thuốc không có tiền sử gia đình.

Các gen quan trọng liên quan đến động kinh kháng thuốc

- Gen SCN1A mã hóa tiểu đơn vị alpha của kênh natri phụ thuộc điện thế. Đột biến SCN1A là nguyên nhân chính của hội chứng Dravet, một dạng động kinh nặng ở trẻ nhỏ với đặc điểm cơn sốt co giật, kháng nhiều loại thuốc chống động kinh thông thường. Nghiên cứu cho thấy hơn 80% bệnh nhân Dravet có đột biến SCN1A.

- Gen GABRA1 là mã hóa thụ thể GABA-A alpha1, có vai trò ức chế hoạt động thần kinh. Đột biến gen này gây mất chức năng làm giảm khả năng ức chế, dẫn đến tăng hoạt động điện bất thường trong não, gây ra các triệu chứng bệnh động kinh cục bộ, động kinh toàn thể kháng thuốc.

- Gen SCN2A liên quan đến kênh natri. Đột biến gen này có thể gây động kinh khởi phát sớm ở trẻ sơ sinh hoặc hội chứng động kinh kháng thuốc liên quan chậm phát triển trí tuệ.

- Gen PCDH19 liên quan đến động kinh phụ thuộc giới tính ở nữ với đặc trưng là cơn động kinh kháng thuốc, cơn động kinh từng cụm, kèm rối loạn phát triển hành vi.

- Gen CHRNA4 và KCNQ2 liên quan đến động kinh khởi phát sớm, nhiều trường hợp xuất hiện động kinh kháng thuốc

Có nhiều gen quan trọng liên quan đến động kinh kháng thuốc

Tại sao đột biến gen lại gây kháng thuốc?

Một trong những nguyên nhân quan trọng khiến nhiều bệnh nhân, đặc biệt là trẻ em bị động kinh kháng thuốc, là do đột biến gen. Khi các gen liên quan đến kênh ion và thụ thể thần kinh như SCN1A, GABRA1, SCN2A bị biến đổi, chúng sẽ làm thay đổi cấu trúc protein hoặc cách thức dẫn truyền tín hiệu thần kinh. Hậu quả là thuốc chống động kinh không còn gắn kết hiệu quả với “đích tác dụng”, từ đó giảm hoặc mất tác dụng kiểm soát cơn. Có thể giải thích bằng một số cơ chế như sau:

- Thay đổi cấu trúc kênh ion → thuốc chống động kinh không gắn kết hiệu quả.

- Rối loạn dẫn truyền GABA và glutamate → mất cân bằng kích thích – ức chế trong não.

- Hiện tượng tăng bơm thuốc ra khỏi não (efflux transporter) do gen MDR1, ABCB1, làm nồng độ thuốc trong não giảm.

- Sự khác biệt chuyển hóa thuốc do biến thể gen trong enzyme gan (CYP450).

Ngoài ra, một số đột biến gen còn kích hoạt cơ chế tăng bơm thuốc ra khỏi tế bào não (qua các protein vận chuyển như MDR1), khiến nồng độ thuốc tại hệ thần kinh trung ương giảm xuống. Bên cạnh đó, biến thể gen trong enzyme chuyển hóa thuốc cũng có thể làm thay đổi tốc độ hấp thu, phân giải và thải trừ, dẫn đến tình trạng kháng thuốc.

Hiểu rõ cơ chế này giúp bác sĩ áp dụng điều trị cá thể hóa: tránh dùng thuốc kém hiệu quả, lựa chọn liệu pháp phù hợp và cân nhắc các phương pháp hỗ trợ như chế độ ăn Ketogenic hoặc kích thích thần kinh cho bệnh động kinh kháng thuốc ở trẻ em.

Động kinh kháng thuốc ở trẻ em rất nguy hiểm

Ý nghĩa của xét nghiệm di truyền trong động kinh trẻ em

Ngày nay, xét nghiệm gen (genetic testing) được xem là công cụ quan trọng để chẩn đoán xác định loại động kinh di truyền, tiên lượng mức độ nặng, nguy cơ kháng thuốc động kinh ở trẻ em và lựa chọn điều trị cá thể hóa đồng thời tư vấn di truyền cho gia đình, dự phòng cho thế hệ sau.

Ví dụ trẻ mang đột biến SCN1A thường không đáp ứng với thuốc ức chế kênh natri (như carbamazepine), nhưng có thể đáp ứng với thuốc như valproate, stiripentol, cannabidiol. Trẻ có đột biến GABRA1 có thể phù hợp với thuốc tăng cường chức năng GABA (benzodiazepine).

LIÊN HỆ ĐIỀU TRỊ BỆNH ĐỘNG KINH AN TOÀN VÀ HIỆU QUẢ TẠI ĐÂY

Phương pháp điều trị động kinh kháng thuốc liên quan di truyền

- Sử dụng thuốc chống động kinh (AEDs) cá thể hóa dựa trên kết quả xét nghiệm gen, ví dụ tránh dùng phenytoin, carbamazepine ở trẻ có đột biến SCN1A.

- Áp dụng chế độ ăn Ketogenic rất hiệu quả trong hỗ trợ điều trị bệnh động kinh kháng thuốc ở trẻ em

- Sử dụng phương pháp hiện đại như kích thích dây thần kinh X (VNS), kích thích não sâu (DBS) có thể mang lại hiệu quả lâu dài cho trẻ em bị động kinh kháng thuốc.

- Áp dụng phương pháp phẫu thuật điều trị động kinh kháng thuốc ở trẻ em đối với những dạng động kinh đã xác định được ổ khu trú.

Tương lai nghiên cứu và điều trị

- Công nghệ giải trình tự gen thế hệ mới (NGS) sẽ ngày càng phổ biến, chi phí giảm dần, giúp nhiều trẻ tiếp cận sớm.

- Thuốc nhắm trúng đích theo gen (targeted therapy) là xu hướng trong 5–10 năm tới.

- Liệu pháp chỉnh sửa gen CRISPR-Cas9 được kỳ vọng có thể chữa khỏi một số dạng động kinh di truyền.

Công nghệ giải trình gen trong tương lai hứa hẹn điều trị động kinh kháng thuốc ở trẻ em

Đông y trong điều trị động kinh kháng thuốc

Bên cạnh y học hiện đại, Đông y điều trị động kinh kháng thuốc đang ngày càng được quan tâm nhờ khả năng hỗ trợ kiểm soát cơn và cải thiện sức khỏe tổng thể cho trẻ em. Theo quan điểm Đông y, động kinh thường liên quan đến mất cân bằng âm dương, rối loạn khí huyết và đàm nhiệt ứ trệ trong não. Vì vậy, các bài thuốc Đông y chú trọng vào việc an thần, bổ khí huyết, hóa đàm, khai khiếu, giúp ổn định hoạt động thần kinh.

Một số dược liệu thường được sử dụng trong hỗ trợ điều trị gồm: câu đằng, thiên ma, bạch truật, phục thần, viễn chí… Các vị thuốc này có tác dụng trấn tĩnh, giảm co giật, đồng thời cải thiện giấc ngủ và sức đề kháng. Nhiều nghiên cứu kết hợp Đông – Tây y cho thấy, khi trẻ sử dụng thuốc chống động kinh kết hợp cùng liệu pháp Đông y, tỷ lệ kiểm soát cơn co giật và giảm tác dụng phụ được cải thiện rõ rệt.

Có thể tham khảo Đông y điều trị bệnh động kinh kháng thuốc ở trẻ em

Động kinh kháng thuốc ở trẻ em là một thách thức lớn, trong đó yếu tố di truyền và đột biến gen như SCN1A, GABRA1, SCN2A, PCDH19… đóng vai trò then chốt. Việc nhận diện sớm các bất thường này thông qua xét nghiệm di truyền không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn định hướng điều trị cá thể hóa, mang lại hy vọng mới cho trẻ em và gia đình.

Tương lai của điều trị động kinh sẽ không chỉ dừng lại ở thuốc truyền thống mà sẽ tiến tới liệu pháp gen và y học chính xác, mở ra cơ hội cải thiện chất lượng sống cho hàng triệu trẻ em trên toàn thế giới.

ĐÔNG Y TRỊNH GIA CHUYÊN ĐIỀU TRỊ BỆNH CO GIẬT ĐỘNG KINH BẰNG PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ GIA TRUYỀN

Kế thừa và phát huy trên cơ sở điều trị thực tiễn từ nhiều bệnh nhân, qua nhiều năm. Chúng tôi ngày càng hoàn thiện bài thuốc gia truyền điều trị bệnh động kinh ở người lớn và động kinh ở trẻ em. Hiện nay có tỷ lệ khỏi bệnh trên 95%.

Để biết chi tiết vui lòng liên hệ ngay để được tư vấn:

0378 041 262 lang y Bùi Thị Hạnh: Khu Đồng Mát, phường Tân An, Thị Xã Quảng Yên, Tỉnh Quảng Ninh.

0913 82 60 68 Trịnh Thế Anh: Số nhà 10/1/2 A đường 26, Phường Linh Đông, Thủ Đức, Thành Phố Hồ Chí Minh

TÂM SỰ CỦA GIA ĐÌNH CÓ CON ĐIỀU TRỊ KHỎI BỆNH ĐỘNG KINH BẰNG ĐÔNG Y TRỊNH GIA